ATURUXO FILMS

A pedagoxía das artes pode contribuír decisivamente á transformación das metodoloxías educativas utilizando os procesos de creación da arte contemporáneo como procesos para a adquisición do coñecemento en calquera área. Como explica María Acaso (2017) é necesario conectar a educación artística coa realidade e conectar a educación xeral coa realidade a través da educación artística.

E neste sentido a experiencia cinematográfica permítenos reeducar a mirada a través de procesos de alfabetización na súa linguaxe e aproveitar as súas metodoloxías e procesos de creación para abordar desde a reflexión crítica e a sensibilidade calquera temática partindo da realidade.

Bergala (2017) afirma que na experiencia dun acto de creación, no xesto de facer, hai unha virtude de coñecemento que só pode pasar por ese xesto. As posibilidades pedagóxicas dos procesos de alfabetización e produción cinematográfica impulsan o pensamento e a reflexión para desenvolver o noso propio coñecemento. E os mecanismos metodolóxicos da aprendizaxe por proxectos posibilitan a cooperación e colaboración en grupos de traballo onde o alumnado aprende a escoitar, expoñer e dialogar con respecto, cooperación e flexibilidade e tamén a resolver problemas, planificar e organizar o tempo de forma eficaz.

O cinema tamén nos permite divulgar contidos sociais contribuíndo á compresión e o enriquecemento con diferentes realidades e dar voz a distintos colectivos recoñecendo os seus dereitos. Por tanto, a experiencia creativa do cinema desenvolve metodoloxías de aprendizaxe facilitadoras de procesos para a adquisición de coñecemento e a acción social. A arte, o cinema e os seus procesos de creación en particular permítennos desenvolver proxectos pedagóxicos integrais onde a reflexión, o pensamento crítico, a creatividade e as metodoloxías cooperativas posibilitan a intervención na contorna máis próxima co obxectivo de impulsar o compromiso social do alumnado. Este achegamento a outras realidades produce no alumnado experiencias e cambios persoais a través do compromiso, a participación e a construción dun proxecto compartido para o cambio e a mellora social. A estratexia pedagóxica debe establecer estes procesos de aprendizaxe, tal e como propón María Acaso (2017), como un marco de acción social onde se alenta a idea de cambiar e transformar o mundo.

As temáticas, realidades e emocións que se reflicten nestas pezas cinematográficas convértense ademais en artefactos causantes de novos procesos de reflexión e aprendizaxe con outros estudantes que poden servir para o desenvolvemento de diferentes proxectos pedagóxicos.

Un dos obxectivos fundamentais da arte é achegarnos ao coñecemento xerando un espazo de reflexión e o cinema, como representación artística, non é alleo a esta función. A experiencia cinematográfica non ten como finalidade realizar un rexistro ou unha representación da realidade senón que aspira a revelar certa verdade máis aló da dicotomía ficción ou documental. Jean Luc Godard (1962) explícao moi ben ao afirmar que parte do documental para darlle a verdade da ficción. Este tipo de escritura cinematográfica documental permítenos aproximarnos á realidade como un explorador que percorre camiños á deriva onde o importante é o que nos imos atopando, como nunha aventura. O cineasta Andrei Tarkovski (2011) explica a esencia do cinema como un fragmento de tempo que abarca un conxunto de feitos da vida onde se refuga todo o inservible para conservar só os elementos imprescindibles da imaxe cinematográfica coa intención de restituír a vida. Trátase, por tanto, dunha metodoloxía de traballo que ten como obxectivo revelar unha verdade que partindo da realidade constrúese ou reconstrúe a través do pensamento e a mirada do cineasta. Isto non implica distorsionar a realidade senón elevar as súas significantes porque o impulso dunha experiencia cinematográfica debe ser o desexo de coñecemento.

A mirada de creación cinematográfica permite desenvolver unha dobre vía educativa nos estudantes. Por unha banda, facer documentais é achegarnos poéticamente á realidade, á memoria das persoas que nos revelan a súa verdade nun diálogo co cineasta xa que “a calidade poética dunha película nace da observación inmediata da vida” (Tarkovski, 2011). A cámara convértese en intermediaria permitindo que as persoas sexan recoñecidas socialmente xa que as sitúa no centro do discurso. Estas experiencias cinematográficas aproxímannos á esencia humana a través da exploración e a reflexión profunda emocional e intelectual. E por outro, os procesos de creación cinematográfica permiten desenvolver metodoloxías activas de aprendizaxe na aula para desenvolver as competencias e o coñecemento en calquera área poñendo en marcha mecanismos de colaboración, traballo en equipo, autonomía, responsabilidade e cooperación.

Se queremos realizar un achegamento honesto á realidade non podemos facelo con ideas preconcibidas e será o propio desenvolvemento da experiencia e da rodaxe o que irá establecendo as necesidades progresivamente posicionando a cámara como a mirada que rexistra o que acontece non só desde un punto de vista formal senón tamén desde un punto de vista emocional.

A experiencia e a reflexión para partir do contido rexistrado pola cámara deben construír unha mensaxe dotada de significado e profundidade, que se aproxime á verdade e a esencia da existencia humana. Porque (Fontcuberta, 2016) “o mérito da creación é a capacidade de dotar á imaxe de intención e de sentido, en facer que a imaxe sexa significativa.”

A implantación masiva da internet, das redes sociais e dos dispositivos móbiles poñen ao noso alcance unha extraordinaria cantidade de información visual a través de fotografías e vídeos que circulan libremente pola rede. Esta inxente cantidade de imaxes condiciona a nosa percepción da realidade e pon en perigo á cidadanía porque, en moitos casos, consumimos as imaxes como espectadores pasivos sen capacidade reflexiva nin crítica e sen preparación. É evidente, por tanto, que descoñecer a linguaxe que constrúe esas mensaxes déixanos nun alarmante estado de indefensión pola súa eficacia comunicativa e a súa capacidade para condicionar a nosa personalidade e comportamento, especialmente en idades temperás.

Ante esta realidade a Comisión Europea publicou recomendacións en 2009/625/CE sobre a alfabetización mediática na contorna dixital e nun informe posterior de 2011 incidiu na necesidade de elaborar un modelo de educación cinematográfica para Europa, que incluíse a apreciación do cinema como unha forma de arte, a comprensión crítica, o acceso ao patrimonio nacional, o cinema mundial e o cinema popular, e as habilidades creativas para facer películas. Tamén recomendou esta definición revisada de Alfabetización Cinematográfica (Film Literacy):

“O nivel de comprensión dunha película, a capacidade de ser consciente e curioso na elección de películas; a competencia para mirar críticamente unha película e analizar o seu contido, cinematografía e aspectos técnicos; e a capacidade de manipular a súa linguaxe e recursos técnicos na produción creativa de imaxes en movemento”.

Por tanto parece necesaria e urxente unha adecuada formación da cidadanía para unha lectura e reflexión crítica das imaxes non só como consumidores senón tamén como produtores conscientes e responsables e que debe comezar na educación formal cun deseño curricular progresivo nas diferentes etapas educativas.

Actualmente estase elaborando o currículo da nova Lei de Educación LOMLOE e esperamos que se valore a importancia destas linguaxes visual e cinematográfica que se desenvolven nas súas materias específicas artísticas. Deben aumentar a súa carga lectiva cuns contidos ben estruturados con progresividade nas diferentes etapas educativas para o coñecemento destas linguaxes como vehículos para a aprendizaxe e o desenvolvemento do pensamento crítico e a creatividade.

Iniciamos aquí unha serie de artigos que valoran as posibilidades pedagóxicas do cinema e a súa linguaxe e propoñen unha didáctica posible desde a nosa experiencia no desenvolvemento deste proxecto pedagóxico de alfabetización cinematográfica.